HƯỚNG DẪN SƠ ĐỒ ĐẤU DÂY QUẠT THÔNG GIÓ ĐÚNG CHUẨN

Đấu dây đúng cách là yếu tố quyết định để quạt thông gió hoạt động hiệu quả, an toàn và bền bỉ. Tuy nhiên, nhiều người vẫn gặp khó khăn khi thực hiện do chưa hiểu rõ sơ đồ và nguyên lý kết nối. Bài viết này sẽ hướng dẫn chi tiết cách đấu dây quạt thông gió theo chuẩn kỹ thuật cho cả hệ thống 1 pha và 3 pha, giúp bạn dễ dàng lắp đặt, vận hành và hạn chế tối đa sự cố điện.

1. Quạt thông gió là gì?

Quạt thông gió là thiết bị điện cơ dùng để lưu chuyển không khí trong không gian kín như nhà ở, nhà xưởng, nhà vệ sinh, bếp, tầng hầm... giúp không khí bên trong được trao đổi với môi trường bên ngoài, từ đó đảm bảo sức khỏe cho người sử dụng và kéo dài tuổi thọ công trình.

Phân loại quạt thông gió phổ biến:

Theo thiết kế: Quạt gắn tường, quạt âm trần, quạt gắn cửa sổ.

Theo nguồn điện: Quạt thông gió 1 pha (220V) và 3 pha (380V).

Theo chức năng: Quạt hút, quạt đẩy, quạt 2 chiều (hút và đẩy).

2. Nguyên lý hoạt động của quạt thông gió

Quạt thông gió hoạt động dựa trên nguyên lý điện cơ: dòng điện chạy qua cuộn dây bên trong motor tạo ra từ trường quay, từ đó làm quay cánh quạt và tạo luồng không khí di chuyển.

Một số loại quạt có tích hợp tụ điện khởi động nhằm tăng mô-men xoắn khi khởi động. Những loại quạt công suất lớn hoặc dùng trong môi trường đặc biệt còn có biến tần, bộ điều tốc, hoặc thiết bị điều khiển từ xa.

3. Các thành phần trong sơ đồ đấu dây quạt thông gió

Trong bất kỳ hệ thống điện nào, đặc biệt là khi lắp đặt quạt thông gió, việc hiểu rõ các thành phần cơ bản trong sơ đồ đấu dây là điều rất quan trọng. Khi nắm được chức năng và vị trí của từng thành phần, người lắp đặt sẽ dễ dàng thao tác, tránh sai sót và đảm bảo an toàn trong quá trình vận hành.

Dưới đây là các thành phần phổ biến thường gặp trong sơ đồ đấu dây quạt thông gió:

3.1 Nguồn điện

Nguồn điện cấp cho quạt thông gió thường là điện xoay chiều (AC). Tùy vào loại quạt và ứng dụng, có thể sử dụng:

• Điện 1 pha 220V: phổ biến trong hộ gia đình, văn phòng, nhà vệ sinh.

• Điện 3 pha 380V: sử dụng cho quạt công nghiệp, quạt lớn trong nhà xưởng, tầng hầm, trung tâm thương mại.

3.2 Dây nóng

Là dây dẫn mang điện áp, thường được đánh dấu là L trong sơ đồ. Đối với điện 1 pha chỉ có một dây nóng, còn hệ thống 3 pha có ba dây pha được ký hiệu là L1, L2 và L3. Dây này thường có màu đỏ, nâu hoặc đen.

3.3 Dây trung tính

Dây trung tính có nhiệm vụ hoàn thiện mạch điện xoay chiều, thường ký hiệu là N và có màu xanh dương nhạt. Trong sơ đồ, dây N được nối trực tiếp đến thiết bị mà không qua công tắc.

3.4 Dây tiếp địa

Dây tiếp địa có nhiệm vụ bảo vệ người sử dụng và thiết bị khỏi rò điện hoặc sự cố do dòng rò. Dây này thường được bọc màu xanh lá sọc vàng và ký hiệu là PE. Trong hệ thống quạt, dây tiếp địa được nối từ vỏ kim loại của quạt xuống đất hoặc hệ thống tiếp địa tổng.

3.5 Công tắc

Là thiết bị cơ bản dùng để điều khiển bật hoặc tắt quạt. Công tắc thường được đấu nối tiếp với dây nóng trước khi cấp điện vào quạt. Ngoài công tắc cơ bản, có thể sử dụng các loại công tắc điều khiển từ xa hoặc công tắc cảm biến.

3.6 Tụ điện

Đối với quạt thông gió 1 pha, tụ điện là linh kiện quan trọng giúp khởi động động cơ bằng cách tạo ra độ lệch pha. Tụ có thông số khác nhau tùy công suất của quạt, thường nằm trong khoảng từ 1 đến 10 microfarad. Lắp sai tụ có thể gây hiện tượng quạt không quay hoặc quay ngược chiều.

3.7 Động cơ

Động cơ là bộ phận tạo chuyển động quay cho cánh quạt. Tùy vào loại quạt, động cơ có thể có 2 dây (không sử dụng tụ), 3 dây (dùng cho quạt có tụ) hoặc nhiều hơn nếu là motor 3 pha hay có chế độ thay đổi tốc độ. Việc đấu dây motor cần thực hiện theo đúng sơ đồ đi kèm của nhà sản xuất.

3.8 Timer - Bộ hẹn giờ

Timer là thiết bị điều khiển giúp cài đặt thời gian quạt hoạt động. Khi được đấu nối đúng cách, timer sẽ tự động bật hoặc tắt quạt sau một khoảng thời gian định sẵn. Thường được sử dụng trong các khu vực như nhà vệ sinh, phòng máy, hoặc hệ thống thông gió tự động.

3.9 Các thiết bị khác

Ngoài các thành phần cơ bản nêu trên, một số hệ thống quạt thông gió hiện đại còn tích hợp thêm các thiết bị như:

• Cảm biến nhiệt độ hoặc độ ẩm: tự động kích hoạt quạt khi đạt ngưỡng cài đặt.

• Aptomat (CB): bảo vệ chống quá dòng hoặc ngắn mạch.

• Relay hoặc contactor: điều khiển quạt công suất lớn gián tiếp thông qua tín hiệu điều khiển.

4. Sơ đồ đấu dây quạt thông gió 1 pha

4.1 Sơ đồ đấu dây cơ bản (Khong công tắc, không tụ)

Ứng dụng: Dành cho các loại quạt thông gió 1 pha đơn giản, đã tích hợp sẵn tụ điện trong thân máy, chỉ cần cấp nguồn là hoạt động.

Cách đấu:

• Dây nóng (L) nối trực tiếp vào một cực của motor.

• Dây trung tính (N) nối vào cực còn lại của motor.

Lưu ý:

• Không lắp công tắc sẽ khiến quạt luôn hoạt động khi có điện, không thể ngắt thủ công.

• Phù hợp khi quạt kết nối với timer hoặc hệ thống điều khiển riêng.

4.2 Sơ đồ đấu dây có công tắc điều khiển

Ứng dụng: Phổ biến trong dân dụng, cho phép người dùng bật/tắt quạt thông qua công tắc gắn tường.

Thành phần:

• Quạt thông gió 1 pha

• Dây L (nóng), N (nguội)

• Công tắc bật/tắt (SW)

Cách đấu:

1. Dây nóng (L) đi vào một cực của công tắc.

2. Cực còn lại của công tắc nối với một đầu motor quạt.

3. Dây trung tính (N) nối trực tiếp vào đầu còn lại của motor.

4. Khi công tắc bật, mạch kín, quạt sẽ hoạt động.

Lưu ý:

• Đây là cách đấu phổ biến và an toàn nhất cho người sử dụng.

• Công tắc nên đặt ở vị trí khô ráo, dễ thao tác.

4.3 Sơ đồ đấu dây có tụ

Ứng dụng: Dùng cho các loại quạt 1 pha có thiết kế motor cần tụ khởi động rời để tạo mô-men quay ban đầu.

Thành phần:

• Quạt 1 pha loại có 3 dây (cuộn chính, cuộn phụ)

• Tụ điện (thường từ 1µF – 5µF, tùy công suất quạt)

• Dây L, N

Cách đấu:

1. Dây L nối vào một đầu của tụ.

2. Đầu còn lại của tụ nối vào dây cuộn phụ của motor.

3. Dây N nối vào cuộn chính của motor.

4. Cuộn chính và cuộn phụ thường được nối chung tại một điểm, tạo thành điểm trung gian (tùy vào loại motor).

Lưu ý:

• Lắp sai vị trí tụ sẽ khiến quạt không quay hoặc quay yếu.

• Phải dùng tụ đúng trị số và loại phù hợp cho động cơ điện.

5. Sơ đồ đấu dây quạt thông gió 3 pha

Quạt thông gió 3 pha thường được sử dụng trong các hệ thống công nghiệp, nhà xưởng, tòa nhà cao tầng hoặc các khu vực cần lưu lượng gió lớn. So với quạt 1 pha, quạt 3 pha có motor mạnh mẽ hơn, hoạt động ổn định và tiết kiệm điện năng hơn khi tải lớn. Tuy nhiên, việc đấu dây quạt 3 pha đòi hỏi kỹ thuật chính xác, hiểu biết về nguyên lý motor 3 pha và các sơ đồ kết nối chuẩn.

Phần này sẽ hướng dẫn chi tiết cách đấu dây quạt thông gió 3 pha từ cơ bản đến nâng cao, bao gồm sơ đồ, ký hiệu, và các lưu ý quan trọng khi thi công.

5.1 Đặc điểm motor quạt thông gió 3 pha

Motor 3 pha thường có 6 đầu dây hoặc 9 đầu dây tùy loại (dây quấn star hoặc delta).

Nguồn điện 3 pha gồm 3 dây pha L1, L2, L3 và dây trung tính (thường không dùng dây trung tính cho motor 3 pha).

Motor có thể đấu nối theo kiểu Star (Sao) hoặc Delta (Tam giác) tùy theo điện áp và công suất.

Đấu nối đúng kiểu là yếu tố quan trọng giúp motor chạy đúng tốc độ, đủ mô-men và không bị quá tải.

5.2 Sơ đồ đấu dây quạt thông gió cơ bản

Motor 3 pha 6 dây có 3 cuộn dây với 2 đầu mỗi cuộn. Các đầu dây thường ký hiệu U1, U2; V1, V2; W1, W2.

Cách đấu:

• Đấu Star (Sao): Nối chung các đầu cuối U2, V2, W2 lại với nhau, cấp nguồn 3 pha L1, L2, L3 vào các đầu U1, V1, W1.

• Đấu Delta (Tam giác): Nối U1 với W2, V1 với U2, W1 với V2, rồi cấp nguồn L1, L2, L3 vào các điểm nối U1, V1, W1.

Lưu ý:

• Star thường dùng khi điện áp nguồn lớn (ví dụ 380V) hoặc khởi động nhẹ nhàng.

• Delta dùng khi cần công suất lớn hơn, motor hoạt động hiệu quả ở điện áp thấp hơn.

5.3 Sơ đồ đấu dây motor 3 pha có contactor và aptomat

Trong công nghiệp, quạt 3 pha thường được điều khiển bằng aptomat (CB) và contactor để bảo vệ và đóng cắt mạch điện.

Thành phần:

• Aptomat bảo vệ quá tải, ngắn mạch.

• Contactor đóng/ngắt nguồn 3 pha cho motor.

• Timer hoặc PLC có thể thêm để điều khiển tự động.

Cách đấu:

1. Cấp nguồn 3 pha L1, L2, L3 vào đầu vào aptomat.

2. Từ đầu ra aptomat, cấp dây vào contactor.

3. Từ contactor ra motor quạt theo sơ đồ Star hoặc Delta.

4. Dây tiếp địa (PE) nối vỏ motor để đảm bảo an toàn.

5. Điều khiển coil contactor từ bảng điều khiển hoặc bộ timer.